مطالعه ی شاخص های کیفیت خاک و بررسی دینامیک کربن و نیتروژن خاکهای جنگلی و تغییر کاربری یافته منطقه پیرانشهر

رشد بی¬رویه جمعیت نیازمند تامین مواد غذایی بیشتر و در نتیجه فشار ¬بیشتر بر روی منابع طبیعی است این امر منجر به کشاورزی پر نهاده، تغییر کاربری اراضی و قطع جنگل¬ شده است. این پژوهش به¬منظور بررسی تغییرات کیفیت خاک در اثر تغییر کاربری و ارزیابی تغییرات کربن و نیتروژن در چهار کاربری جنگل (f)، مرتع (p)، باغ (g) و زراعت (a) با پیشینه جنگلی در منطقه پیرانشهر- استان آذربایجان غربی انجام شد. بدین منظور، تعداد 70 نمونه خاک با الگوی تصادفی از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی متر نمونه¬برداری گردید. مجموعا 25 ویژگی از خاکها اندازه¬گیری شد. برای ارزیابی کیفیت خاک تعداد 13 ویژگی از کل ویژگی¬های اندازه¬گیری شده که تاثیر کاربری بر روی آنها از نظر آماری معنی¬دار بود به عنوان کل مجموع داده¬ها (tds) در روش تجزیه مولفه¬های اصلی (pca) استفاده شدند. نتایج pca برای خاک سطحی نشان داد که ویژگی¬های کربن¬آلی (oc)، تنفس¬پایه (br)، نسبت کربن میکروبی به کربن آلی (cmic/corg)، اسیدیته (ph) و درصد شن (sand) که به عنوان mds برگزیده شدند بیشترین تاثیر را بر کیفیت خاک در کاربری¬های مورد مطالعه نشان دادند. کیفیت خاک¬های مورد مطالعه با استفاده از مدل شاخص تلفیقی کیفیت خاک (isqi) ارزیابی گردید. در خاک اراضی تغییر کاربری¬یافته از جنگل به سایر کاربری¬ها، درصد شن، کربن آلی و تنفس¬پایه در خاک سطحی به طور معنی¬داری کاهش و اسیدیته افزایش یافت. بیشترین کاهش شاخص کیفیت خاک (sqi) در کاربری¬های باغ و زراعت مشاهده گردید. شاخص کیفیت خاک (sqi) در کاربری های مختلف در عمق 15-0به ترتیب sqif>sqip>sqih>sqia بود. بطوریکه مقدار sqi در کاربری جنگل 15/1، به 12/1 در مرتع و به ترتیب 03/1 و 02/1 در باغ و زراعت کاهش یافت. در میان مقادیر کربن آلی و شکل¬های نیتروژن در کاربری¬های تغییریافته، oc، نیتروژن کل (n) و نسبت نیتروژن کل به نیتروژن معدنی (norg/nmin) کاهش و مقدار نیترات (no3) افزایش پیدا کرد. می¬توان نتیجه گیری کرد که تغییر کاربری اراضی از جنگل و مرتع به کشاورزی و باغ سبب فروسایی کیفیت خاک در منطقه مورد مطالعه شده است. با توجه به تاریخچه نسبتا کوتاه ¬مدت تغییر کاربری اراضی در منطقه، پایش تاثیرات دراز مدت آن در منطقه ضروری است.